Η Μεγάλη Παρασκευή: Ένας Αιώνιος Σταυρός, η Κατάνυξη των Εγκωμίων και οι Στίχοι του Γκάτσου

Γράφει ο Κων/νος Στογιαννάρης
Μέλος της Έ.ΔΗ.Π.Η.Τ Μακεδονίας - Θράκης

Ένα διαχρονικό μήνυμα θυσίας και λύτρωσης μέσα από τον ποιητικό λόγο του Νίκου Γκάτσου και το μυστήριο της Μεγάλης Παρασκευής.

Εχθές, η Μεγάλη Παρασκευή πέρασε, και η πένθιμη ατμόσφαιρα που μας περιέβαλλε κατά τη διάρκεια της ημέρας τώρα είναι σιωπηλή. Οι ύμνοι του Επιταφίου, οι καμπάνες και τα Εγκώμια ακούγονται ακόμα σαν μια ηχώ μέσα μας, καθώς βρισκόμαστε στο κατώφλι της Ανάστασης. Σήμερα, το Μεγάλο Σάββατο, οι στίχοι του Νίκου Γκάτσου, «Πάντα στον κόσμο θα ’ρχεται Παρασκευή μεγάλη / και κάποιοι θα σταυρώνονται για να σωθούν οι άλλοι», αντηχούν ακόμα και μας προκαλούν να αναλογιστούμε τη βαθύτερη σημασία της θυσίας και της λύτρωσης.

Μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα κατάνυξης, οι στίχοι του Γκάτσου αποκτούν μια επιπλέον διάσταση. Οι «κάποιοι» που σταυρώνονται «για να σωθούν οι άλλοι» βρίσκουν την πληρέστερη έκφρασή τους στο πρόσωπο του Εσταυρωμένου, του οποίου η θυσία τιμάται και θρηνείται με ευλάβεια τη Μεγάλη Παρασκευή. Όμως, η ποίηση του Γκάτσου μας υπενθυμίζει ότι αυτή η θυσία δεν είναι ένα μεμονωμένο ιστορικό γεγονός. Αντιθέτως, αντικατοπτρίζεται διαχρονικά στις μικρές και μεγάλες θυσίες που γίνονται καθημερινά, συχνά αθόρυβα, για το καλό των άλλων."

Το Βάθος του Πάθους: Από την Πένθιμη Αναμονή στην Ανάσταση

Η Μεγάλη Παρασκευή είναι η ημέρα που η θρησκευτική παράδοση μας καλεί να συμμετέχουμε σε ένα βαθύτερο πένθος. Οι πιστοί ζουν με ένταση και αφοσίωση την προδοσία, τη Σταύρωση και τον θάνατο του Χριστού. Ωστόσο, η σιωπή της ημέρας, καθώς περνάμε από το πένθος στην αναμονή της Ανάστασης, μας γεμίζει ελπίδα. Όλα έχουν παραδοθεί, αλλά το φως της Αναστάσεως βρίσκεται ήδη πίσω από τον ορίζοντα.

Στο βράδυ της Μ. Παρασκευής, κατά την ακολουθία του Επιταφίου, τα Εγκώμια ψάλλονται με λόγια που αγγίζουν την ψυχή. Είναι ύμνοι που συνδυάζουν τον πόνο με την ελπίδα και μας οδηγούν σε μια αναστάσιμη προοπτική.

Τα Εγκώμια: Λυρικός Θρήνος και Θεϊκή Ταπείνωση

Τα Εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής, η φωνή της εκκλησιαστικής παράδοσης, αποτυπώνουν την τραγωδία του Εσταυρωμένου με μια συναισθηματική ένταση που δεν μπορεί να μας αφήσει αδιάφορους. Είναι οι τελευταίοι ύμνοι της ημέρας που συνδέουν τη θυσία με την ελπίδα:

• Πρώτη στάση (ήχος πλάγιος πρώτος) ξεκινά με το εγκώμιο: «Ἡ ζωὴ ἐν τάφῳ κατετέθης, Χριστέ, καὶ ἀγγέλων στρατιαὶ ἐξεπλήττοντο, συγκατάβασιν δοξάζουσαι τὴν σήν». Το σκοτάδι του τάφου καλύπτει το σώμα του Χριστού, και οι άγγελοι σιωπούν μπροστά στην ταπείνωση και τη μεγαλοσύνη της συγκατάβασής Του.
• Δεύτερη στάση (στον ίδιο ήχο) εξυμνεί τον: «Ἄξιον ἐστὶ μεγαλύνειν Σε, τὸν Ζωοδότην, τὸν ἐν τῷ σταυρῷ τὰς χεῖρας ἐκτείνοντα καὶ συντρίψαντα τὸ κράτος τοῦ ἐχθροῦ». Ο Σταυρός αποκαλύπτεται ως η υπέρτατη νίκη που ενώνει τον ουρανό και τη γη, ενώ ο θάνατος καταλύεται από την αγάπη.
• Τρίτη στάση (ήχος τρίτος) κορυφώνεται με το εγκώμιο: «Αἱ γενεαὶ πᾶσαι ὕμνον τῇ ταφῇ Σου προσφέρουσι, Χριστέ μου». Ολόκληρη η ανθρωπότητα, με καρδιά πληγωμένη, αναγνωρίζει το μέγεθος της θυσίας Του και περιμένει το φως της Ανάστασης. 

Μετά τα Εγκώμια, ακολουθεί η περιφορά του Επιταφίου, μια λιτανεία που περνά από τις σκοτεινές γωνιές του κόσμου, καλώντας μας να παρακολουθήσουμε τη διαδρομή του Χριστού προς τον τάφο και την τελική Του θριαμβευτική Ανάσταση.

Το Διαρκές Μήνυμα της Θυσίας: Από το Πένθος στην Ελπίδα

Μία ημέρα μετά την Μεγάλη Παρασκευή, η θυσία του Χριστού παραμένει στην καρδιά μας, ακριβώς όπως οι στίχοι του Γκάτσου, που μιλούν για εκείνους που σταυρώνονται «για να σωθούν οι άλλοι». Η Μεγάλη Παρασκευή δεν ήταν μόνο ένα ιστορικό γεγονός, αλλά ένα μόνιμο σύμβολο της αγάπης που προσφέρεται χωρίς όρους, της αυτοθυσίας που δεν ζητά ανταλλάγματα.

Η θυσία του Χριστού συνεχίζει να μας προκαλεί και σήμερα, μέσα από τις καθημερινές μας πράξεις. Μας καλεί να θυμόμαστε τις μικρές και μεγάλες θυσίες που γίνονται γύρω μας, να αναγνωρίζουμε τους «σταυρωμένους» της εποχής μας, και να αγωνιζόμαστε για έναν κόσμο όπου η αγάπη και η αλληλεγγύη θα είναι το πιο ισχυρό μας όπλο.

Αν και η θλίψη της Μεγάλης Παρασκευής είναι έντονη, το Μεγάλο Σάββατο μας καλεί να ελπίσουμε. Η Ανάσταση πλησιάζει, και με αυτήν, η υπόσχεση της λύτρωσης, της ανανέωσης και της αιώνιας αγάπης που νικά τον θάνατο. Όπως οι στίχοι του Γκάτσου, η θυσία του Χριστού και η υπόσχεση της Ανάστασης ακούγονται ως ένα διαρκές κάλεσμα για να ζούμε με αγάπη και αφοσίωση στους άλλους, για να προσφέρουμε χωρίς να περιμένουμε ανταλλάγματα.